Rampa kolejowa ze stacji Warszawa Falenica w rejestrze zabytków. "Świadectwo historii zagłady polskich Żydów"

Do rejestru zabytków wpisana została rampa kolejowa położoną przy ul. Patriotów 49A w Warszawie, przy stacji kolejowej Warszawa Falenica. Wniosek w tej sprawie złożyło Towarzystwo Miłośników Falenicy.

„Rampa towarowa posiada ważne w skali regionu wartości historyczne i naukowe. Stanowi relikt infrastruktury kolejowej z okresu budowy stacji Kolei Nadwiślańskiej w ówczesnych Willach Falenickich. Zachowała autentyzm substancji i formy z początku XX wieku” – przekazało biuro Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Obiekt, który właśnie został wpisany do rejestru, związany jest od zawsze z historią Falenicy i jej rozwojem. Jak czytamy, wpłynęła na to m.in. inwestycja kolejowa – trasa Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, łącząca Mławę (na ówczesnej granicy prusko-rosyjskiej) z Kowlem na Wołyniu – oddana do użytku w 1877 roku. Eksploatacja trzeciego odcinka Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej łączącego stacje Otwock – Pilawa, potem Wawer i Celestynów rozpoczęła się natomiast w roku 1897. To wówczas powstały takie miejscowości letniskowe, jak np. Wille Falenickie. Około 1897 r. utworzony został w tej miejscowości przystanek Kolei Nadwiślańskiej, który został wzniesiony po zachodniej stronie torów.

Na początku lat 20. XX wieku wybudowano odgałęzienie torów bocznicy kolejowej prowadzące w kierunku zachodnim. Falenica w 1925 roku zyskała rangę miasta i oficjalną nazwę.

„W okresie międzywojennym nastąpiła elektryfikacja linii podmiejskiej Pruszków – Warszawa – Otwock, która zakończyła się w 1936 r. i przyczyniła do dalszego rozwoju miasta. W 1938 r. liczyło ok. 9 tyś. stałych mieszkańców i przyjmowało ok. 7 tyś. letników – mieszkańców sezonowych – głównie wyznania mojżeszowego. Miejscowość stała się centrum religijnym społeczności żydowskiej” – czytamy.

Jak wyjaśnia konserwator zabytków, dawna rampa przedstawia także historyczną wartość jako materialne świadectwo oraz wyznacznik położenia dawnego placu załadunkowego przy bocznicy kolejowej nazwanego „Umschlagplatz”. Było to miejsce bezpośrednio związanym z realizowaną przez Niemców akcją deportacji ok. 8000 Żydów.

Po wybuchu II wojny światowej pod koniec 1940 roku władze okupacyjne wyznaczyły teren dzielnicy żydowskiej – po wschodniej stronie torów kolejowych i nakazały przymusowe przesiedlenia. Getto funkcjonowało do stycznia 1941 roku.

W ramach prowadzonej na ziemiach polskich przez niemieckie władze okupacyjne „akcji Reinhardt” 20 sierpnia 1942 r. z bocznicy kolejowej na stacji w Falenicy wywieziono ok. 8000 Żydów z gett w Falenicy i Rembertowie do nazistowskiego niemieckiego obozu zagłady w Treblince.

„Godne upamiętnienie tego faktu powinno nastąpić poprzez zachowanie rampy jako elementu, który stanowi widoczny „znak” – jako „świadek” – jeśli nie in situ, to na stanowisku mającym związek z miejscem, w którym rozgrywały się ww. wydarzenia lub znajdującym się w pobliżu. Rampa kolejowa posiada wartości historyczne i naukowe. Jest materialnym świadectwem historii zagłady polskich Żydów” – podał konserwator zabytków.

Odgałęzienie bocznicy kolejowej Hannemana, która nie została zelektryfikowana podczas elektryfikacji linii kolejowych w 30. latach XX w., funkcjonowało do połowy lat 70. XX w., prowadziło do przejętych po 1945 r. na własność państwa zakładów produkcyjnych.